Karnawał w Wenecji. Co kryje się pod wenecką maską?

Kamila Żyźniewska

A jak świętowano w Wenecji z przeszłości? Kiedyś wenecki karnawał trwał o wiele dłużej niż obecnie, bo nawet kilka miesięcy. Zabawy mieszkańców Serenssimy często wykraczały poza radosne tańce i wznoszenie toastów. Skoro maska dodawała tajemniczości, to można było pozwolić sobie znacznie więcej. Do czego byli zdolni wenecjanie, będąc incognito?

Na zdjęciu: 20-letnia Linda Pani - laureatka ubiegłorocznego karnawału, która startowała w konkursie piękności. Dziewczyna zjechała na linach na plac św. Marka, inaugurując tym samym wenecki karnawał 2020.

Początki weneckiego karnawału

Choć pierwsza wzmianka na temat weneckiego karnawału pochodzi z 1268 roku, to jednak wiele źródeł wskazuje, że huczne zabawy mieszkańców Serenissimy miały miejsce już w XI wieku. Niektórzy uważają, że tradycję organizowania imprez karnawałowych zapoczątkowało wydarzenie z 1162 roku, kiedy to wenecjanie wyszli na plac św. Marka, by świętować swoje zwycięstwo nad Akwileją. Z czasem tańce i zabawy stawały się coraz bardziej widowiskowe. W kalendarzu weneckich rozrywek na stałe zagościły bale maskowe, spektakle uliczne oraz występy akrobatów i grajków. Podczas największej imprezy karnawałowej Martedi Grosso, odbywającej się w ostatni dzień karnawału, mieszkańcy Wenecji rywalizowali ze sobą na najlepszą maskę i kostium.

Karnawał w Wenecji - najbardziej demokratyczne święto!

Mówi się, że zwyczaj noszenia masek miał znieść podziały społeczne w czasie świętowania. W Republice Weneckiej społeczeństwo było silnie zhierarchizowane, dlatego maska stała się najlepszym sposobem na ukrycie swojej tożsamości, a co za tym idzie - również przynależności klasowej. Był to czas, kiedy ludzie stawali się równi, a ich pochodzenie nie miało żadnego znaczenia. Arystokratki przebierały się za wieśniaczki, damy za kurtyzany, a mężczyźni za kobiety. W tym okresie publiczne żarty z arystokratów i władz nie niosły za sobą żadnych konsekwencji. Niestety, wyjątkowo luźna atmosfera zabawy sprawiła, że mieszkańcom Wenecji całkowicie puszczały hamulce. W tajemniczym przebraniu ludzie czuli się bezkarni. Kwitły romanse, zdarzały się zdrady, dochodziło do częstych gwałtów i kradzieży, a nawet do morderstw. Podobno takie incydenty były normą w ciemnych uliczkach miasta.

Restrykcyjne przepisy ukróciły samowolkę

Beztroską zabawę ukrócił dekret z XVI wieku, który zakazywał noszenia kostiumów ukrywających płeć. Zabroniono również noszenia peleryny na nagie ciało, jak i ukrywania pod nią broni i ostrych przedmiotów. Masek nie mogli nosić hazardziści i prostytutki. Za ignorowanie nowych przepisów można było zostać surowo ukaranym. Czasem była to wysoka grzywna, a czasem galery lub kilkuletnia banicja. Zdarzało się też, że nieposłuszne kobiety przykuwano na placu św. Marka i wystawiano na pośmiewisko. Kary nie zniechęcały jednak wszystkich wenecjan, dlatego zakazy były często łamane.

Galeria Karnawał w Wenecji 2020

Rozwiń galerię

Karnawał - sposób na przyciągnięcie turystów

W historii weneckiego karnawału zdarzało się też, że huczne obchody całkowicie znikały z kalendarza. Gorsze czasy przypadły na okres okupacji napoleońskiej, kiedy to w obawie przed buntem mieszkańców, przerwano wszelkie uroczystości i całkowicie zakazano noszenia masek i kostiumów. Po długiej przerwie wskrzeszono jednak dawne tradycje. Karnawał wenecki oficjalnie powrócił w 1979 roku i do dziś przyciąga tłumy turystów z całego świata. Ulice włoskiego miasta ponownie ożyły feerią żywych kolorów, za sprawą ekstrawaganckich kostiumów i pięknych, bogato zdobionych masek. Bauta, Columbina, Moretta, Gnaga, Medico della Peste, Volto, Arlecchino… Czym wyróżniają się słynne weneckie maski?

Bauta i Columbina - najsłynniejsze maski w Wenecji

Podczas karnawału bauta zdecydowanie cieszyła się największą popularnością wśród mieszkańców Wenecji. Maskę noszono również w czasie ważnych politycznych wydarzeń, np. podczas tajnych głosowań. Była ona także częstym wyborem królów i książąt, którzy niepostrzeżenie chcieli przejść ulicami miasta i wtopić się w tłum zwykłych przechodniów. Bauta zakrywała całą twarz, więc pozwalała na całkowitą anonimowość. To, co ją wyróżnia to charakterystyczny kwadratowy kształt i brak otworu na usta. Jej dolna część jest jednak w taki sposób odchylona, by można było w niej swobodnie jeść i pić, bez konieczności zdradzania swojej tożsamości. Pierwotnie bauta była całkowicie biała. Obowiązkowo nosiło się ją z kapeluszem trójrogiem, czarną peleryną oraz z zendále - czarnym weneckim szalem z delikatnej satyny lub koronki, z charakterystycznymi długimi frędzlami. Skąd wzięła się nazwa "bauta"? Na temat etymologii tego słowa istnieją różne teorie. Jedni uważają, że nawiązuje ono do potwora określanego jako "babau", bestii, którą dawniej straszono włoskie dzieci. Jeszcze inni są zdania, że bauta kojarzy się z dźwiękami "bau bau", które miały naśladować język, jakim posługują się najmłodsi. Niektóre historie na temat karnawałowych zwyczajów mówią o grupie tajemniczych zamaskowanych osób, która otaczała wybraną „ofiarę” i wytykała jej wszystkie słabości w udawanym dziecięcym języku.

Z teatru na ulicę

Silną konkurencją dla bauty była columbina, maska zakrywająca jedynie oczy, nos i policzki. Mówi się, że karnawałowa ozdoba została spopularyzowana przez jedną z aktorek commedia dell’arte, która uznała, że jest zbyt piękna, by całkowicie się zasłaniać. Projekt zakrywający jedynie górną część twarzy podobno został stworzony specjalnie dla niej. Nie trzeba było długo czekać, aż columbina przeniesie się z desek teatru na wielkie balowe sale.

Moretta - maska milczenia

Jedna z najciekawszych masek weneckich to moretta, znana również jako "servetta muta" (po polsku „niema służąca”). Czarna, owalna, wykonana z atłasu lub aksamitu, cieszyła się ogromną popularnością w Wenecji w XVIII wieku. Moretta nie miała otworu na usta, a jej noszenie było możliwe tylko dzięki wszytemu od wewnątrz guzikowi, który trzymało się w zębach. Zdecydowanie nie była to maska dla gadatliwych dam. Jedno przypadkowo wypowiedziane słowo i każdy znał tożsamość właścicielki karnawałowej ozdoby. Wbrew pozorom ten mało praktyczny dodatek, cieszył się wielkim powodzeniem wśród wenecjanek. Okazało się, że kobieta, której wygląd i głos pozostawały tajemnicą, była o wiele bardziej intrygująca i uwodzicielska. Damie ukrywającej się za morettą nietrudno było wzbudzić pożądanie u mężczyzn. Tym bardziej że obowiązek zakrywania twarzy nie dotyczył innych części ciała.

Otóż jednym z najgorętszych ówczesnych trendów był charakterystyczny głęboki dekolt "décolleté alla veneziana". Damskie kreacje nie tylko prowokowały krojem, ale również delikatnie transparentnymi tkaninami, spod których widoczne był sutki. Dla wzmocnienia efektu ich kolor podkreślano pigmentem w odcieniu karminowej czerwieni, co było zgodne z panującą wówczas modą.

Gnaga - maska prowokatorów

O krok dalej poszli wenecjanie w kocich maskach, znanych pod nazwą gnaga, która nawiązuje do charakterystycznych dźwięków wydawanych przez koty ("miau" to po włosku "gnau"). Dodatek z kocimi uszami był częstym wyborem homoseksualnych mężczyzn, którzy w trakcie karnawału przebierali się za kobiety. Panowie w kolorowych kostiumach prowokowali nie tylko wyglądem, ale i zachowaniem. Obrażali nielubiane przez siebie osoby, rzucali wyzwiskami w stronę przechodniów, a czasem częstowali ich serią obscenicznych komentarzy. Konsekwencji z takich zachowań nie mieli żadnych. Wszystko przez lukę we włoskich przepisach, z których wynikało, że osoby noszące maskę nie mogą zostać aresztowane, ponieważ ich skandaliczne zachowanie to tak naprawdę wcielanie się w daną rolę. Mężczyźni w maskach gnaga czasem wydawali kocie odgłosy, a czasem udawali kobiety. Pod pretekstem karnawałowej zabawy uwodzili innych mężczyzn. Co ciekawe, na tyle skutecznie, że weneckie prostytutki coraz częściej zaczęły się skarżyć na brak klientów. Z tym problemem zwróciły się nawet do władz miasta, które, w nadziei na utrudnienie męskich schadzek, pozwoliły prostytutkom wychylać się z balkonów na wpół nago.

Medico Della Peste - maska doktora zarazy

Z początku charakterystyczna maska z długim dziobem bociana nie miała nic wspólnego z karnawałową zabawą. Medico della peste, zwana inaczej maską doktora zarazy, była obowiązkową ochroną lekarzy w czasach, kiedy w Europie szalała dżuma. Przebranie miało stanowić dla nich ochronę podczas kontaktu z chorymi. Dziób wypełniano aromatycznymi ziołami i przyprawami, co miało tłumić fetor rozkładających się zwłok i zapobiegać rozprzestrzenianiu się „czarnej zarazy”. Oczy chroniły kryształowe okulary, a czarny woskowany płaszcz medyków był nasączony aromatycznymi olejkami. Stój lekarzy dżumy uzupełniały takie akcesoria jak czarny kapelusz, skórzane rękawiczki i długa drewniana laska, którą odpychano podchodzących zbyt blisko ludzi. Przebranie wyglądało na tyle dziwacznie i strasznie, że szybko stało się inspiracją dla karnawałowych kostiumów.